1892-1956
Ο Αλέξανδρος Σβώλος του Ιωάννη γεννήθηκε στο Κρούσοβο, μια μικρή πόλη βόρεια του Μοναστηρίου, το 1892. Σπούδασε νομικά στην Κωνσταντινούπολη το 1911 και το επόμενο έτος συνέχισε τις σπουδές του στην Νομική Σχολή Αθηνών, από την οποία αποφοίτησε το 1914. Το 1915 ανακηρύχθηκε σε αριστούχο διδάκτορα για την διατριβή του με τίτλο «Το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και το δίκαιον των σωματείων κατά το Σύνταγμα και τον περί σωματείων νόμον».
Ο Αλ. Σβώλος υποστήριξε το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη και από το 1917 έως το 1920 διετέλεσε διευθυντής Εργασίας και Κοινωνικής Πολιτικής στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας, συνεργαζόμενος με τον Ιωάννη Σοφιανόπουλο, ενώ παράλληλα συμμετείχε στη Γνωμοδοτική Επιτροπή των Συνεταιρισμών στο Υπουργείο Γεωργίας. Το 1920 εξελέγη υφηγητής Πολιτειολογίας στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου και δίδαξε για ένα έτος. Παράλληλα, ο Αλ. Σβώλος άσκησε τη δικηγορία από το 1920 έως το 1931, κυρίως στον Άρειο Πάγο και στο νεοσύστατο Συμβούλιο της Επικρατείας. Στη συνέχεια, ανέλαβε σύμβουλος στην Ελληνική Αρμοστεία Σμύρνης το 1921 και διορίστηκε το επόμενος έτος πολιτικός διοικητής στην Προύσα της Μικράς Ασίας με κύρια αρμοδιότητα την περίθαλψη των προσφύγων, ενώ του ανατέθηκε και η σύνταξη προσχεδίου του Ιωνικού Συντάγματος.
Μετά την ήττα στη Μικρασιατική Εκστρατεία, ο Αλ. Σβώλος επέστρεψε στην Ελλάδα και διορίστηκε μέλος της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων. Ταυτόχρονα, συμμετείχε στις προσπάθειες για συγκρότηση αγροτικού κόμματος που ξεκίνησαν το 1923. Το 1927 εντάχθηκε στον Εκπαιδευτικό Όμιλο και ανέλαβε την υπεράσπιση του Δημήτρη Γληνού, του Νίκου Καζαντζάκη και του Παναΐτ Ιστράτι στη δίκη κατά του δημοτικισμού. Ο Αλ. Σβώλος εξελέγη το 1929 τακτικός καθηγητής του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, διαδεχόμενος τον Νικόλαο Σαρίπολο. Το ίδιο έτος ίδρυσε την Ένωση υπέρ της Αυτοδιοίκησης, στην οποία εντάχθηκαν ο Αλέξανδρος Μυλωνάς, ο Χρυσός Ευελπίδης, ο Φίλιππος Δραγούμης και άλλες πολιτικές προσωπικότητες. Το 1930 διορίστηκε μέλος του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου από το Υπουργείο Παιδείας.
Το 1935 εξελέγη κοσμήτορας της Νομικής Σχολής, αλλά αποπέμφθηκε στα πλαίσια των εκκαθαρίσεων στο Πανεπιστήμιο από την κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος, μετά το αποτυχημένο βενιζελικό στρατιωτικό κίνημα, τον Μάρτιο του ίδιου έτους. Στις 23 Σεπτεμβρίου 1935 ο Αλ. Σβώλος υπέγραψε μαζί με τον Αλέξανδρο Βαμβέτσο, τον Γεώργιο Γεωργιάδη και άλλες νομικές προσωπικότητες εκτενές υπόμνημα, στο οποίο υποδείκνυαν ότι η προκήρυξη του δημοψηφίσματος περιείχε αντικανονικές και παράνομες διατάξεις. Υπήρξε από τα ιδρυτικά μέλη της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη το 1936, συμμετέχοντας στην οργανωτική επιτροπή μαζί με τους Θεμιστοκλή Τσάτσο, Ηλία Τσιριμώκο, Στράτη Σωμερίτη και Γεώργιο Θεοτοκά, ενώ διετέλεσε και πρόεδρός της.
Την περίοδο της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου ο Αλ. Σβώλος υπέστη διώξεις και εκτοπίστηκε διαδοχικά στη Μήλο, στην Ανάφη, στη Νάξο και στη Χαλκίδα. Ο Αλ. Σβώλος επέστρεψε από την εξορία το 1940 και επανήλθε στο Πανεπιστήμιο.
Με την έναρξη της Κατοχής εντάχθηκε στο ΕΑΜ και ως πρόεδρος της Επιτροπής Μακεδόνων και Θρακών δραστηριοποιήθηκε για τις εις βάρος της Ελλάδας διεκδικήσεις της Βουλγαρίας και την περίθαλψη των προσφύγων την περίοδο 1941-1943. Το 1944 απολύθηκε εκ νέου από το Πανεπιστήμιο μαζί με άλλους ακαδημαϊκούς, που συμμετείχαν στο ΕΑΜ. Ο Αλ. Σβώλος ως επικεφαλής του πολιτικού σχηματισμού της Ένωσης Λαϊκής Δημοκρατίας, ο οποίος συμμετείχε στο ΕΑΜ, εξελέγη πρόεδρος της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθερώσεως (ΠΕΕΑ) και γραμματέας Εξωτερικών, Παιδείας, Θρησκευμάτων και Λαϊκής Διαφώτισης, ενώ συμμετείχε ως εθνοσύμβουλος Αθήνας στο Εθνικό Συμβούλιο των Κορυσχάδων τον Μάϊο του 1944. Συμμετείχε στο συνέδριο του Λιβάνου ως εκπρόσωπος της ΠΕΕΑ και ανέλαβε υπουργός Οικονομικών (2.9.1944-18.10.1944) στην κυβέρνηση που σχημάτισε ο Γεώργιος Παπανδρέου και διατήρησε το ίδιο χαρτοφυλάκιο στην κυβέρνηση του ίδιου μετά την Απελευθέρωση (23.10.1944-2.12.1944). Ο Αλ. Σβώλος δεν αποδέχθηκε την πρόταση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ να συμμετέχει στην αντιπροσωπεία που υπέγραψε τη Συμφωνία της Βάρκιζας, με την οποία έπαυσε η σύγκρουση των Δεκεμβριανών, τάχθηκε όμως υπέρ της συμφωνίας δημόσια με άρθρο του στην εφημερίδα Ελευθερία.
Τον Μάρτιο του 1945 ανακοίνωσε την αποχώρησή του από τον πολιτικό συνασπισμό των κομμάτων του ΕΑΜ και στη συνέχεια, ανέλαβε αρχηγός του Σοσιαλιστικού Κόμματος – ΕΛΔ, στο οποίο παρέμεινε έως το 1953. Παρά την αποχώρησή του από το ΕΑΜ ο Αλ. Σβώλος υπέγραψε την καταγγελία της Λευκής Τρομοκρατίας στις 4 Απριλίου 1945 προς τον Δαμασκηνό και τον πρωθυπουργό, Νικόλαο Πλαστήρα, μαζί με στελέχη του συνασπισμού. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους ανέλαβε πρόεδρος της νεοσυγκροτηθείσας Επιτροπής Συνεργασίας Σοσιαλιστικών και Αγροτικών Κομμάτων (ΕΣΣΑΚ). Το καλοκαίρι του 1945 ο Αλ. Σβώλος απομακρύνθηκε οριστικά από το Πανεπιστήμιο. Συνέχισε να καταγγέλλει τη τρομοκρατία από την ακροδεξιά και τις παρακρατικές ομάδες και στις 12 Φεβρουαρίου 1946 υπέγραψε μαζί με το ΕΑΜ και τον Ιωάννη Σοφιανόπουλο διάβημα με αίτημα την αναβολή των εκλογών, που είχαν οριστεί για τις 31 Μαρτίου 1946. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα – ΕΛΔ απείχε από τις εκλογές του 1946 και συνεργάστηκε στη συνέχεια με τους Δημοκρατικούς Συλλόγους για τη διεξαγωγή του αγώνα υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας στο δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου 1946. Καθ΄ όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου ο Αλ. Σβώλος συνέχισε την υπεράσπιση των σοσιαλιστικών του θέσεων μέσα από την εφημερίδα Μάχη, που εξέδιδε το Σοσιαλιστικό Κόμμα – ΕΛΔ.
Στις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950 το Σοσιαλιστικό Κόμμα – ΕΛΔ συγκρότησε μαζί με το Κόμμα Αριστερών Φιλελευθέρων και την Ένωση Δημοκρατικών Αριστερών τον συνασπισμό της Δημοκρατικής Παράταξης. Ο Αλ. Σβώλος πολιτεύθηκε ως επικεφαλής του Σοσιαλιστικού Κόμματος – ΕΛΔ και εξελέγη για πρώτη φορά βουλευτής στην περιφέρεια Θεσσαλονίκης. Εν όψει των εκλογών του 1951 ο Αλ. Σβώλος επιχείρησε τη συνεργασία με το κόμμα της ΕΠΕΚ και την ΕΔΑ χωρίς επιτυχία. Έτσι, το Σοσιαλιστικό Κόμμα – ΕΛΔ συμμετείχε αυτόνομα στις εκλογές, στήριξε εν τούτοις στις περισσότερες περιφέρειες τους συνδυασμούς της ΕΔΑ, ενώ δεν κατάφερε να εκλέξει κανέναν υποψήφιο. Μετά την αποχώρηση του Ηλία Τσιριμώκου από το κόμμα, το 1951, το Σοσιαλιστικό Κόμμα – ΕΛΔ αποδυναμώθηκε περαιτέρω. Στις εκλογές του 1952 η αυτόνομη κάθοδος κρίθηκε αδύνατη και ο Αλ. Σβώλος υπήρξε ένας από τους δύο υποψήφιους, προερχόμενους από το ΣΚ – ΕΛΔ, που εντάχθηκαν στους συνδυασμούς του συνασπισμού της ένωσης κομμάτων ΕΠΕΚ – Φιλελευθέρων στη Θεσσαλονίκη χωρίς να εκλεγεί.
Το 1953 ο Αλ. Σβώλος ανέλαβε αρχηγός του Δημοκρατικού Κόμματος Εργαζόμενου Λαού, στο οποίο συγχωνεύτηκαν το Σοσιαλιστικό Κόμμα – ΕΛΔ και το Δημοκρατικό Κόμμα υπό τον Γεώργιο Καρτάλη. Στις εκλογές του 1956 το ΔΚΕΛ συμμετείχε στον συνασπισμό της Δημοκρατικής Ένωσης και ο Αλ. Σβώλος εξελέγη βουλευτής Θεσσαλονίκης. Η δεύτερη κοινοβουλευτική του θητεία δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, καθώς απεβίωσε λίγες ημέρες μετά την εκλογή του στις 23 Φεβρουαρίου 1956.
Βιβλιογραφία
Βασικές πηγές για τη συγκρότηση των βιογραφικών του Λεξικού αποτέλεσαν:
Βλ. επίσης:
- «Σβώλος, Αλέξανδρος», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τ. 9Α, Αθήνα 1988, σ. 216-217
- Γιώργος Κασιμάτης – Γιώργος Αναστασιάδης (επιμ.), Αλέξανδρος Σβώλος: ο συνταγματολόγος, ο πολιτικός, ο οραματιστής, Αθήνα 2009
- Κατερίνα Λαμπρινού, “Σοσιαλιστικό Κόμμα ΕΛΔ (ΣΚ-ΕΛΔ), 1946-1953”, στο Ιστορικό Λεξικό Ελληνικών Κοινοβουλευτικών Κομμάτων, 1844-1967, Αθήνα 2022
- Ηλίας Νικολακόπουλος, “Δημοκρατικόν Κόμμα Εργαζομένου Λαού (ΔΚΕΛ), 1953-1960”, στο Ιστορικό Λεξικό Ελληνικών Κοινοβουλευτικών Κομμάτων, 1844-1967, Αθήνα 2022
- Γιάννης Σκαλιδάκης, Η Ελεύθερη Ελλάδα. Η εξουσία του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής (1943-1944), Αθήνα 2015
- Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, Αυτοπροσωπογραφία: οι αρχές και οι θέσεις μιας ανηφορικής πορείας, [Αθήνα] [1991]
Τελευταία ενημέρωση: 11.12.2023
