1892-1964
Ο Σοφοκλής Βενιζέλος, δευτερότοκος γιος του Ελευθέριου Βενιζέλου, γεννήθηκε στα Χανιά το 1892. Φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων και αποφοίτησε το 1914 με τον βαθμό του ανθυπολοχαγού πυροβολικού. Έλαβε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους και συμμετείχε στο κίνημα της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη το 1916. Πολέμησε στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, λαμβάνοντας το 1919 τον βαθμό του ταγματάρχη και το 1920 τοποθετήθηκε βοηθός στρατιωτικού ακόλουθου στην πρεσβεία στο Λονδίνο. Ωστόσο παραιτήθηκε και επέστρεψε στην Ελλάδα, προκειμένου να λάβει μέρος στη μικρασιατική εκστρατεία.
Πολιτεύθηκε πρώτη φορά στις εκλογές του 1920 και εξελέγη βουλευτής Χανίων με το Κόμμα Φιλελευθέρων (ΚΦ) χωρίς όμως να συμμετάσχει στις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης, καθώς ακολούθησε τον Ελ. Βενιζέλο στη Γαλλία. Το 1923 διορίστηκε στρατιωτικός ακόλουθος στην πρεσβεία στο Παρίσι, από την οποία παραιτήθηκε το 1930 και αποστρατεύθηκε με τον βαθμό του συνταγματάρχη. Επέστρεψε στην Ελλάδα από όπου αποχώρησε μετά το κίνημα της 5ης Μαρτίου 1933 για το Παρίσι. Επανήλθε την 1η Απριλίου 1936 για την κηδεία του Ελ. Βενιζέλου και στη συνέχεια ανέλαβε μέλος της Διοικούσας Επιτροπής του ΚΦ μαζί με τον Θεμιστοκλή Σοφούλη και τον Στυλιανό Γονατά. Μετά τον σχηματισμό της κυβέρνησης Ιωάννη Μεταξά ο Σοφ. Βενιζέλος ήρθε σε επαφή (πιθανόν τον Μάιο του 1936) προκειμένου να διερευνήσει το ενδεχόμενο επαναφοράς των απότακτων βενιζελικών αξιωματικών του κινήματος του 1935, αναλαμβάνοντας ο ίδιος την αντιπροεδρία της κυβέρνησης. Μετά την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου εγκατέλειψε την Ελλάδα και παρέμεινε καθ’ όλη τη διάρκειά της στο εξωτερικό.
Μετά την έναρξη της Κατοχής ο Σοφ. Βενιζέλος ανακλήθηκε στο στράτευμα από την εξόριστη κυβέρνηση του Εμμανουήλ Τσουδερού και τοποθετήθηκε στρατιωτικός ακόλουθος στην Ουάσινγκτον. Παραιτήθηκε τον Αύγουστο του 1942 και μετέβη στο Κάιρο στις αρχές του 1943, αναλαμβάνοντας υπουργός Ναυτικών (7.5.1943-14.4.1944) και Αεροπορίας (7.5.1943-20.5.1943) στην ανασχηματισθείσα κυβέρνηση του Εμμ. Τσουδερού. Ανέλαβε την πρωθυπουργία και τα Υπουργεία Εξωτερικών, Στρατιωτικών, Ναυτικών, Αεροπορίας, Δικαιοσύνης και Οικονομικών (14.4.1944-26.4.1944) μετά την εκδήλωση του κινήματος στο ναυτικό τον Απρίλιο του 1944 και παραιτήθηκε δύο εβδομάδες αργότερα, εξαιτίας της αποτυχίας διαχείρισης του κινήματος. Συμμετείχε στη διάσκεψη του Λιβάνου και ανέλαβε στις 24 Μαΐου 1944 αντιπρόεδρος στην κυβέρνηση του Γεώργιου Παπανδρέου, από την οποία παραιτήθηκε μαζί με τους Κωνσταντίνο Ρέντη και Αλέξανδρο Μυλωνά στις 30 Αυγούστου του ίδιου έτους, κατηγορώντας τον πρωθυπουργό για άσκηση «προσωπικής» πολιτικής.
Ο Σοφ. Βενιζέλος επανήλθε στην Ελλάδα το φθινόπωρο του 1945, αναλαμβάνοντας την υπαρχηγία του ΚΦ κατά την περίοδο της πρωθυπουργίας του Θεμ. Σοφούλη. Εν όψει των εκλογών του 1946, προχώρησε σε προσωπική συμφωνία με το Λαϊκό Κόμμα (ΛΚ) για συγκρότηση κοινών συνδυασμών των δύο κομμάτων, η οποία όμως απορρίφθηκε από το ΚΦ, με αποτέλεσμα την αποχώρησή του και τον σχηματισμό του Κόμματος Βενιζελικών Φιλελευθέρων (ΚΒΦ), συγκροτώντας τον εκλογικό συνασπισμό της Εθνικής Πολιτικής Ένωσης. Στις εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946 εξελέγη βουλευτής, διατηρώντας την έδρα Σερρών, και ανέλαβε υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου (4.4.1946-18.4.1946) στη βραχύβια κυβέρνηση του Παναγιώτη Πουλίτσα. Συμμετείχε στη συγκρότηση της επτακομματικής κυβέρνησης του Δημήτριου Μάξιμου και ανέλαβε αντιπρόεδρος (24.1.1947-29.8.1947), υπουργός Εξωτερικών (24.1.1947-27.1.1947), υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου «εντεταλμένος εις τον Συντονισμό των υπουργείων των εχόντων σχέση με την ασφάλεια της Χώρας» (27.1.1947-17.2.1947) και υπουργός Ναυτικών (17.2.1949-29.8.1947). Το καλοκαίρι του 1947 ο Σοφ. Βενιζέλος μαζί με τον Γεώργιο Παπανδρέου και τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο αποχώρησαν από την κυβέρνηση του Δημ. Μάξιμου, διαφωνώντας με την πολιτική του Ναπολέοντα Ζέρβα στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης. Με τον σχηματισμό της κυβέρνησης συνεργασίας ΚΦ και ΛΚ ο Σοφ. Βενιζέλος, έπειτα από συνεννόηση με τον Θεμ. Σοφούλη, προχώρησε στις 28 Νοεμβρίου 1947 στην ενσωμάτωση του ΚΒΦ στο ΚΦ, αναλαμβάνοντας υπαρχηγός του και στη συνέχεια υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου (20.1.1949-14.4.1949, 14.4.1949-30.6.1949) στις κυβερνήσεις του Θεμ. Σοφούλη.
Ο Σοφ. Βενιζέλος τέθηκε επικεφαλής του ΚΦ στις 24 Ιουνίου 1949 μετά τον θάνατο του Θεμ. Σοφούλη και ανέλαβε β΄ αντιπρόεδρος και υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου (30.6.1949-6.1.1950) στην κυβέρνηση του Αλέξανδρου Διομήδη. Στις εκλογές του 1950 εξελέγη βουλευτής, διατηρώντας την έδρα Πειραιώς και Νήσων. Παρά την αρχική συμφωνία που είχε συνάψει με τους Γ. Παπανδρέου, Εμμ. Τσουδερό και Νικόλαο Πλαστήρα, ανέλαβε τον σχηματισμό κυβέρνησης υπό την πρωθυπουργία του (23.3.1950-15.4.1950), διατηρώντας το Υπουργείο Εξωτερικών (23.3.1950-15.4.1950), τα Υπουργεία Στρατιωτικών, Ναυτικών και Αεροπορίας (3.4.1950-14.4.1950), τα οποία ενοποιήθηκαν στη συνέχεια στο Υπουργείο Εθνικής Αμύνης (14.4.1950-15.4.1950). Ωστόσο η κυβέρνηση δεν παρουσιάστηκε στη Βουλή να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, ενώ στη διάδοχη κυβέρνηση συνεργασίας του Νικ. Πλαστήρα, που σχηματίστηκε στις 14 Απριλίου, δεν ανέλαβε χαρτοφυλάκιο, επικαλούμενος λόγους υγείας. Μετά την πτώση της κυβέρνησης Πλαστήρα ανέλαβε την πρωθυπουργία και διατήρησε το Υπουργείο Εξωτερικών (21.8.1950-13.9.1950, 13.9.1950-3.11.1950 και 3.11.1950-27.10.1951). Στις εκλογές του 1951 επανεξελέγη βουλευτής Αθηνών, αναλαμβάνοντας αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών (27.10.1951-11.10.1952), υπουργός Εθνικής Αμύνης (10.4.1952-24.7.1952) στην κυβέρνηση του Νικ. Πλαστήρα, ενώ από τις 11 Μαρτίου 1952 ασκούσε και χρέη προέδρου της κυβέρνησης. Εν όψει της εκλογικής αναμέτρησης του 1952 ο Σοφ. Βενιζέλος προχώρησε στην εκλογική συνεργασία με την Εθνική Προοδευτική Ένωση Κέντρου (ΕΠΕΚ), σχηματίζοντας τον συνασπισμό της Ένωσης ΕΠΕΚ -Φιλελευθέρων, με τον οποίο εξελέγη βουλευτής Ηρακλείου.
Το 1954 προχώρησε σε συμφωνία με τον Γ. Παπανδρέου για την από κοινού ανάληψη της αρχηγίας του ΚΦ, η οποία διήρκησε έως τις 14 Απριλίου 1955, οπότε ο Σοφ. Βενιζέλος αποχώρησε λόγω διαφωνιών σχετικά με την πολιτική του κόμματος και συγκρότησε τη Φιλελεύθερη Δημοκρατική Ένωση (ΦΔΕ). Στις εκλογές του 1956 συμμετείχε ως επικεφαλής του νέου κόμματος στον συνασπισμό της Δημοκρατικής Ένωσης και εξελέγη βουλευτής Δωδεκανήσου με τη ΦΔΕ. Τον Απρίλιο του 1957 μετά την ενσωμάτωση της ΦΔΕ στο ΚΦ, ανέλαβε εκ νέου την αρχηγία από κοινού με τον Γ. Παπανδρέου. Στις εκλογές του 1958 εξελέγη βουλευτής πρώην Δήμου Αθηναίων με το ΚΦ. Το καλοκαίρι του 1961 συμμετείχε στις διεργασίες συγκρότησης της Ένωσης Κέντρου (ΕΚ), στην οποία ενσωματώθηκε το ΚΦ, σηματοδοτώντας τον τερματισμό της πολιτικής παρουσίας και δράσης του κόμματος έπειτα από πενήντα συνεχή έτη. Ο Σοφ. Βενιζέλος εξελέγη βουλευτής με την ΕΚ στις εκλογικές αναμετρήσεις των ετών 1961 και 1963, αναλαμβάνοντας αντιπρόεδρος και υπουργός Εξωτερικών (8.11.1963-31.12.1963) στην κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου. Πολιτεύθηκε στις εκλογές του 1964 με την ΕΚ, αλλά απεβίωσε στις 7 Φεβρουαρίου κατά τη διάρκεια της προεκλογικής περιόδου.
Βιβλιογραφία
Βασικές πηγές για τη συγκρότηση των βιογραφικών του Λεξικού αποτέλεσαν:
Βλ. επίσης:
- Γρηγόριος Δαφνής, Σοφοκλής Ελευθερίου Βενιζέλος, Αθήνα 1970
- Μαργαρίτα Λιάγκα, “Κόμμα Βενιζελικών Φιλελευθέρων (ΚΒΦ), 1946-1947”, στο Ιστορικό Λεξικό Ελληνικών Κοινοβουλευτικών Κομμάτων, 1844-1967, Αθήνα 2022
- Σωτήρης Ριζάς, “Κόμμα Φιλελευθέρων (ΚΦ), 1910-1961”, στο Ιστορικό Λεξικό Ελληνικών Κοινοβουλευτικών Κομμάτων, 1844-1967, Αθήνα 2022
- Σωτήρης Ριζάς, Ελληνική πολιτική μετά τον εμφύλιο. Κοινοβουλευτισμός και δικτατορία, Αθήνα 2008
- Τάσος Σακελλαρόπουλος, “Φιλελευθέρα Δημοκρατική Ένωσις (ΦΔΕ), 1955-1957”, στο Ιστορικό Λεξικό Ελληνικών Κοινοβουλευτικών Κομμάτων, 1844-1967, Αθήνα 2022
- Τάσος Σακελλαρόπουλος, Ευάνθης Χατζηβασιλείου (επιμ.), Σοφοκλής Ελευθερίου Βενιζέλος. Η πολιτική διαδρομή. Το πρόσωπο. Η εποχή, Αθήνα 2009
- Gunar Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, 1844-1936, μτφρ. Θόδωρος Παρασκευόπουλος, τ. B΄, Αθήνα 2004
Τελευταία ενημέρωση: 11.12.2023
