1891-1957
Ο Ναπολέοντας Ζέρβας του Νικόλαου γεννήθηκε στην Άρτα το 1891 με καταγωγή από ομώνυμη οικογένεια της περιοχής του Σουλίου. Κατατάχθηκε στο στρατό ως εθελοντής το 1910 και πήρε μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους, όπου έλαβε τον βαθμό του ανθυπασπιστή. Στη συνέχεια φοίτησε στη Σχολή Υπαξιωματικών και ονομάστηκε ανθυπολοχαγός το 1914. Συμμετείχε στο Κίνημα της Εθνικής Αμύνης στη Θεσσαλονίκη και έλαβε μέρος σε μάχες του Μακεδονικού Μετώπου και το 1920 έφτασε στο βαθμό του ταγματάρχη. Μετά την ήττα του Κόμματος Φιλελευθέρων στις εκλογές του 1920, ο Ναπ. Ζέρβας διέφυγε στην Κωνσταντινούπολη και έγινε μέλος της βενιζελικής οργάνωσης «Πολιτική Επιτροπή», που είχε συγκροτηθεί από βενιζελικούς στρατιωτικούς. Επέστρεψε στην Αθήνα το 1922 μετά την επιτυχία του στρατιωτικού κινήματος του Νικόλαου Πλαστήρα και του Στυλιανού Γονατά και κατατάχθηκε ξανά στον στρατό.
Το 1925 ως διοικητής του Β΄ Τάγματος Δημοκρατικής Φρουράς συνεργάστηκε με τον Θεόδωρο Πάγκαλο και μαζί με τον αντισυνταγματάρχη Βασίλειο Ντερτιλή, διοικητή του Α΄ Τάγματος, αποτέλεσαν τα βασικά στηρίγματα της δικτατορίας. Συγχρόνως, ο Ναπ. Ζέρβας υπηρέτησε και ως φρούραρχος Αθηνών και το 1926 ανέλαβε υπασπιστής του Προέδρου της Δημοκρατίας, Παύλου Κουντουριώτη. Ωστόσο, στις 26 Αυγούστου 1926 πήρε μέρος στο πραξικόπημα του Γεώργιου Κονδύλη που ανέτρεψε τη δικτατορία του Θ. Πάγκαλου και στη συνέχεια διορίστηκε από διοικητής της Ταξιαρχίας Δημοκρατικής Φρουράς. Την απόφαση διάλυσης της ταξιαρχίας από τον Γ. Κονδύλη στις 8 Σεπτεμβρίου διαδέχθηκαν συγκρούσεις ανάμεσα στον τακτικό στρατό και τους άντρες του Ναπ. Ζέρβα, ο οποίος καταδικάστηκε σε ισόβια ως αρχηγός της στάσεως. Έπειτα από δύο χρόνια αμνηστεύτηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Παρά την αποστράτευσή του παρέμεινε ενεργός στρατιωτικά, συμμετέχοντας σε διάφορες ενώσεις παλαιών αξιωματικών. Αναμείχθηκε στο βενιζελικό κίνημα του Μαρτίου 1935, αναλαμβάνοντας μαζί με τον Βασίλειο Ντερτιλή και τον Ηλία Διάμεση την κατάληψη θωρακισμένων οχημάτων χωρίς επιτυχία. Στην περίοδο της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά δεν ενεπλάκη, διατηρούσε ωστόσο επαφές εξίσου με μέλη της βενιζελικής παράταξη αλλά και με το καθεστώς και ειδικότερα με τον Κωνσταντίνο Μανιαδάκη.
Στον ελληνοϊταλικό πόλεμο ο Ναπ. Ζέρβας επιδίωξε να επιστρέψει στο στράτευμα και να αποσταλεί στην Ήπειρο, το καθεστώς αρνήθηκε όμως την επαναφορά του. Με την έναρξη της Κατοχής συνελήφθη και παρέμεινε στις φυλακές Μακρυγιάννη για δύο εβδομάδες. Μετά την απελευθέρωσή του, ο Ναπ. Ζέρβας ίδρυσε την αντιστασιακή οργάνωση Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος (ΕΔΕΣ) στις 9 Σεπτεμβρίου 1941, με επίτιμο αρχηγό της τον Νικόλαο Πλαστήρα, το όνομα του οποίου χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να συσπειρώσει τον βενιζελικό χώρο, ενώ ο ίδιος ήταν αμέτοχος, παραμένοντας στη Νίκαια της Γαλλίας. Πράγματι, στην οργάνωση εντάχθηκαν εξ αρχής σημαντικά στελέχη της βενιζελικής παράταξης, όπως ο Λεωνίδας Σπαής και ο Ηλίας Σταματόπουλος. Ακολούθησε η έξοδος στα βουνά της Ηπείρου, όπου τον Ιούλιο του 1942 συγκροτήθηκαν οι Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ), οι οποίες αποτέλεσαν το στρατιωτικό σκέλος της οργάνωσης και αναγνωρίστηκαν ως συμμαχικός στρατός από το στρατηγείο της Μέσης Ανατολής. Τα αντάρτικα σώματα του ΕΔΕΣ συμμετείχαν σε μάχες κατά των ιταλικών αρχών κατοχής στις περιοχές της Ηπείρου και της Δυτικής Στερεάς, καθώς και στην επιχείρηση της έκρηξης της Γέφυρας του Γοργοποτάμου σε συνεργασία με τον ΕΛΑΣ, την ΕΚΚΑ και τους Βρετανούς, τον Νοέμβριο του 1942.
Στα πλαίσια της συνεργασίας και της προώθησης των κοινών δράσεων των αντιστασιακών οργανώσεων με το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής υπεγράφη συμφωνία στις 5 Ιουλίου του 1943, η οποία καθόριζε τον σχηματισμό του Κοινού Γενικού Στρατηγείου Ανταρτών (ΚΓΣΑ) με έδρα το Περτούλι της Θεσσαλίας. Η συμφωνία δεν εφαρμόστηκε ποτέ, καθώς το φθινόπωρο του 1943 ξεκίνησαν οι συγκρούσεις μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ, που οδήγησαν στη διάλυση των δυνάμεων του ΕΔΕΣ στην Αιτωλοακαρνανία, την Ευρυτανία κα τη Θεσσαλία. Οι συγκρούσεις σταμάτησαν με την υπογραφή της Συμφωνίας της Πλάκας, τον Φεβρουάριο του 1944, σύμφωνα με την οποία οι ομάδες του ΕΔΕΣ περιορίζονταν στις περιοχές Ξηροβουνίου και Λάκκας Σουλίου, οι οποίες ονομάστηκαν Ελευθέρα Ορεινή Ελλάς (ΕΟΕ). Τον Αύγουστο του 1944 ο πρωθυπουργός της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης, Γεώργιος Παπανδρέου, απέδωσε στον Ναπ. Ζέρβα τιμητικά τον βαθμό του υποστράτηγου. Στη Συμφωνία της Καζέρτας, τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, ο Ναπ. Ζέρβας υπέγραψε εκ μέρους του ΕΔΕΣ.
Κατά την αποχώρηση των γερμανικών αρχών κατοχής από τα ελληνικά εδάφη, οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ εισήλθαν στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της Ηπείρου, τα οποία έθεσαν υπό τον έλεγχό τους, με αποκορύφωμα την είσοδο στα Ιωάννινα στις 15 Οκτωβρίου 1944. Μετά τα Δεκεμβριανά και τη διάλυση των τμημάτων του ΕΔΕΣ από τον ΕΛΑΣ κατά την περίοδο της σύγκρουσης στην Ήπειρο, ο Ναπ. Ζέρβας διέλυσε τα αντάρτικα σώματα που παρέμεναν υπό τον έλεγχό του, στις 18 Φεβρουαρίου 1945, τα μέλη των οποίων προσχώρησαν στην Εθνοφυλακή. Ο Ναπ. Ζέρβας αποστρατεύτηκε τον Μάρτιο του 1945 για να πολιτευτεί.
Προς τούτο ίδρυσε το Εθνικό Κόμμα Ελλάδος, με το οποίο έλαβε μέρος στις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές, το 1946 και εξελέγη βουλευτής Ιωαννίνων και ανέλαβε αρχικά υπουργός άνευ Χαρτοφυλακίου (24.1.1947-23.2.1947) και στη συνέχεια υπουργός Δημόσιας Τάξεως (23.2.1947-29.8.1947) στην επταμελή κυβέρνηση του Δημητρίου Μάξιμου. Αν και ο ίδιος είχε διαλύσει τον ΕΔΕΣ, στελέχη του ανασυγκρότησαν τα ένοπλα σώματα μεταπολεμικά και συνέχισαν να δραστηριοποιούνται ως παρακρατικές ομάδες στην περιοχή της Ηπείρου. Κατά τη διάρκεια της υπουργικής του θητείας αυξήθηκαν οι θανατικές καταδίκες από τα Έκτακτα Στρατοδικεία και οι συλλήψεις και οι εκτοπισμοί πολιτών, οι οποίοι κατηγορούνταν για συνεργασία ή συμμετοχή στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδος (ΔΣΕ), με αποκορύφωμα τις συλλήψεις που ξεκίνησαν στις 9 Ιουλίου 1947. Η αναποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων που είχε σχεδιάσει και οργανώσει ο Ναπ. Ζέρβας και η αύξηση των συλλήψεων προκάλεσαν τις αντιδράσεις των αρχηγών της Εθνικής Πολιτικής Ένωσης, Σοφοκλή Βενιζέλου, Γεώργιου Παπανδρέου και Παναγιώτη Κανελλόπουλου, οι οποίοι αξίωσαν την αποπομπή του από την κυβέρνηση τον Αύγουστο του 1947, αίτημα που δεν έγινε αποδεκτό με αποτέλεσμα την αποχώρησή τους και τελικά την διάλυση της κυβέρνησης του Δημ. Μάξιμου. Παράλληλα, ο αποκλεισμός του Ναπ. Ζέρβα υπήρξε όρος και του Κόμματος Φιλελευθέρων για τον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας με το Λαϊκό Κόμμα στις διερευνητικές συνεννοήσεις που ακολούθησαν, με το οποίο συμφωνούσαν και οι απεσταλμένοι των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας.
Στις εκλογές του 1950 επανεξελέγη βουλευτής Ιωαννίνων και στις 14 Αυγούστου 1950 ανακοίνωσε τη συνεργασία του Εθνικού Κόμματος Ελλάδος με το Κόμμα Φιλελευθέρων, στο οποίο προσχώρησε και ανέλαβε διαδοχικά το υπουργείο Δημοσίων Έργων (4.9.1950-13.9.1950, 13.9.1950-3.11.1950 και 3.11.1950-30.9.1951) στις βραχύβιες κυβερνήσεις του Σοφοκλή Βενιζέλου. Στις εκλογές του 1951 πολιτεύθηκε στις περιφέρειες Ιωαννίνων και Πρεβέζης-Άρτης με το Κόμμα Φιλελευθέρων χωρίς να εκλεγεί. Δεν κατάφερε να επανεκλεγεί ούτε το 1952, θέτοντας για τελευταία φορά υποψηφιότητα στην περιφέρεια Άρτης ως μεμονωμένος. Στη συνέχεια, αποσύρθηκε από την πολιτική, εξακολουθούσε όμως να ασχολείται με ζητήματα βετεράνων του ΕΔΕΣ και να προωθεί την αναγνώριση της δράσης της οργάνωσης κατά την Κατοχή. Ο Ναπολέων Ζέρβας απεβίωσε στην Αθήνα στις 10 Δεκεμβρίου 1957.
Βιβλιογραφία
Βασικές πηγές για τη συγκρότηση των βιογραφικών του Λεξικού αποτέλεσαν:
- οι Στατιστικές των βουλευτικών εκλογών 1926-2015
- οι Στατιστικές των γερουσιαστικών εκλογών 1929-1933
- το Μητρώο πληρεξουσίων, γερουσιαστών και βουλευτών, 1822-1935
- το Μητρώο γερουσιαστών και βουλευτών
- η ιστοσελίδα της Βουλής των Ελλήνων https://www.hellenicparliament.gr/Vouleftes/Diatelesantes-Vouleftes-Apo-Ti-Metapolitefsi-Os-Simera/
- και η ιστοσελίδα της Γενικής Γραμματείας Νομικών και Κοινοβουλευτικών θεμάτων https://gslegal.gov.gr/?page_id=776
Βλ. επίσης:
- «Ζέρβας, Ναπολέων», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, τ. 3, Αθήνα 1985, σ. 415-416
- Νίκος Βαφέας – Βαγγέλης Τζούκας, «Εθνικόν Κόμμα Ελλάδος (ΕΚΕ), 1945-1950», στο Ιστορικό Λεξικό Ελληνικών Κοινοβουλευτικών Κομμάτων, 1844-1967, Αθήνα 2022
- Γεώργιος Ι. Κούρτης, Η κοινοβουλευτική πορεία της Πρέβεζας (1915-2005), Αθήνα 2005
- Θανάσης Δ. Σφήκας, «Ναπολέων Ζέρβας: Η εκδίκηση του ηττημένου, 1945-1947», Δωδώνη 34 (2005), σ. 191-208
- Χρήστος Σ. Τσέτσης, Ηπειρώτες πολιτικοί από το 1822 μέχρι σήμερα, Γιάννινα 2005
- Βαγγέλης Τζούκας, Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο, 1942-1944. Τοπικότητα και πολιτική ένταξη, Αθήνα 2014
- Δημήτρης Θάνας (επιμ.), Βαγγέλης Τζούκας (εισαγωγή – σημειώσεις), Ημερολόγιο στρατηγού Ναπολέοντα Ζέρβα, 1942-1945, Αθήνα 2013
- Βιογραφικό στην περιγραφή του προσωπικού του αρχείου στο ΕΛΙΑ:
http:..www.elia.org.gr.userfiles.archives.%ce%96%ce%95%ce%a1%ce%92%ce%91%ce%a3__%ce%9d%ce%91%ce%a0%ce%9f%ce%9b%ce%95%ce%a9%ce%9d.pdf
Τελευταία ενημέρωση: 11.5.2023
